جمعیت علمای اسلام Jamiat Ulema e Islam
بزرگترین و فعالترین حزب دیوبندی در کشور پاکستان جمعیت علمای اسلام نام دارد که «مولانا فضل الرحمان» ریاست آن را به عهده دارد. این حزب در کتاب پاک ستان چنین معرفی شده است:
ریشه حزب جمعیّت علمای اسلام در پاکستان به جمعیّت علمای هند باز میگردد که در سال 1919 تاسیس شد تا مبلّغ افکار دیوبندی باشد و از حقوق مسلمانان نیز دفاع کند ولی این حزب مخالف تشکیل کشوری جدا برای مسلمانان بود و به همین دلیل دچار اختلافات درونی شد که حاصل آن تشکیل حزبی جدا به نام جمعیّت علمای اسلام در سال 1945 یعنی 2 سال پیش از استقلال پاکستان بود. این حزب که توسّط مولانا شبیر احمد عثمانی تشکیل شده بود از حامیان محمّدعلی جناح به حساب می‌آمد و پس از استقلال پاکستان نیز فعّالیتهای خود را در این کشور آغاز کردند و دفتر مرکزی آنها به دیره اسماعیل‌خان منتقل شد.
در دهه‌ی 60 میلادی مولانا مفتی محمود ریاست حزب را به عهده گرفت و حضور سیاسی جمعیّت علمای اسلام تقویت شد. در ایالت خیبرپختونخوا و بلوچستان حزب یکی از مخالفین جدّی ایوب خان به حساب می‌آمد. در انتخابات سال 1970 آنها 7 کرسی در پارلمان ملی به دست آوردند و توانستند با حزب بریلوی جمعیّت علمای پاکستان ائتلاف تشکیل دهند. درهمین سال آنها موفّق به جذب بودجه سنگینی از عربستان سعودی شدند. در دهه‌ی 80 میلادی جمعیّت علمای اسلام از حامیان ضیاءالحق و به خصوص جبهه ضدّ شوروی در افغانستان بود. آنها با حمایت دیکتاتوری ضیاءالحق صدها مدرسه در پاکستان ساختند ولی اعتمادی به ارتباط نزدیک ضیاءالحق و جماعت اسلامی نداشتند از این رو رفته رفته به جمع حامیان حزب مردم و بازگشت دموکراسی پیوستند.
پس از مرگ مفتی محمود در سال 1980 شکافهای موجود بین سران حزب جمعیّت علمای اسلام بیشتر جلوه کرد و سرانجام حزب به دو شاخه سمیع الحق و فضل‌الرّحمان( فرزند مفتی محمود) تقسیم شد. حامیان سمیع‌الحق جزء طرفداران ضیاء الحق بودند. پس از ترور سمیع الحق در سال 2018، فضل‌الرّحمان زیرکی به خرج داده و با مراجعه به کمیسیون انتخاباتی پاکستان نام حزب خود را به «جمعیّت علمای اسلام» تبدیل کرد. پیش از آن نام کامل حزب او جمعیت علمای اسلام (ف) و نام حزب سمیع الحق جمعیّت علمای اسلام (س) بود.
هر دو شاخه‌ی جمعیّت علمای اسلام طی دهه 80 میلادی تلاش زیادی برای گسترش مدارس دینی خود داشتند و طبق یک آمار 65 درصد از تمام مدارس دینی پاکستان به دست این دو حزب اداره میشد. در همان سالها بیش از 30 هزار جوان مهاجر افغانستانی که به پاکستان آمده بودند از مدارس این دو حزب فارغ التحصیل شده و به طالبان افغانستان پیوستند. تفکّرات خاص حزب و ارتباط خوب آنها با عربستان نیز موجب تأمین بودجه‌های لازم و حمایت از جریانهای خاص میشد. تأسیس سپاه صحابه که در اواسط دهه‌ی 80 میلادی رقم خورد به صورت مستقیم به گرایشهای فکری فضل‌الرحمان و جمعیّت علمای اسلام باز میگشت به گونه‌ای که این گروه تروریستی هیچ‌گاه خود را از افکار جمعیّت دور نمیدید.
در سال 2002 و پس از تأسیس مجلس متّحده عمل توسّط مسئولین جماعت اسلامی که تلاش داشتند احزاب اسلام‌گرا را متّحد کنند جمعیّت علمای اسلام یکی از بزرگترین متّحدان این گروه شد. آنها در انتخابات سال 2002 موفّق شدند 41 کرسی در پارلمان را از آن خود کنند. همچنین در پارلمان ایالتی خیبرپختونخوا نیز 29 کرسی از مجموع 48 کرسی مجلس متّحده عمل متعلق به حزب جمعیّت علمای اسلام بود. شخص فضل‌الرحمان از سال 2004 تا 2007 رهبر اپوزیسیون در پارلمان پاکستان بود.
حزب جمعیّت علمای اسلام در خلال مذاکره میان گروههای تروریستی و دولت پاکستان همواره نقش واسطه را داشت و این به دلیل اعتمادی بود که گروههای تروریستی به فضل‌الرحمان و حزبش داشتند. در خلال سالهای جنگ افغانستان نیز حزب جمعیّت علمای اسلام از مخالفان سرسخت همراهی پاکستان با آمریکا بود و حتّی پس از کشته شدن بن‌لادن در حمله آمریکاییها به منطقه ابت آباد پاکستان حزب جمعیّت علمای اسلام با برپایی تظاهرات خواهان پایان یافتن همکاری پاکستان با آمریکا به بهانه‌ی نقض تمامیّت ارضی پاکستان توسط نظامیان آمریکایی شد.
در انتخابات سال 2008 مجلس متّحده عمل (ائتلاف مشترک احزاب مذهبی) موفّقیت گذشته را کسب نکرد و تنها 8 کرسی در پارلمان به دست آورد. جمعیّت علمای اسلام تا سال 2010 از متّحدین دولت بود ولی پس از آن ترجیح داد ائتلاف خود با حزب مردم را به پایان برساند. انتخابات سال 2013 برای جمعیّت علمای اسلام به مراتب خوشایندتر بود زیرا آنها به تنهایی موفق شدند 15 کرسی در پارلمان پاکستان در اختیار داشته باشند و 13 کرسی در پارلمان ایالت خیبرپختونخوا نیز به خود اختصاص دهند. در سال 2014 اتّفاق سختی برای جمعیّت علمای اسلام افتاد و علی‌رغم مخالفت این حزب ارتش پاکستان عملیّاتهای ضدّتروریستی ضرب‌عضب و ردّالفساد را کلید زد. جمعیّت علمای اسلام در تلاش بود تا با استفاده از مجبور کردن دولت به مذاکره با تروریستها به اهداف خود برسد ولی ارتش به صورت ناگهانی عملیّات ضرب‌عضب را آغاز کرد. بهانه‌ی جمعیّت علمای اسلام آسیب دیدن مردم عادی در نبرد ارتش با تروریستها بود.
اگر در خلال این سالها ارتباط میان عربستان و جمعیّت علمای اسلام در حد اطّلاع اهالی رسانه و خواصّ بود در سال 2017 با حضور «ابراهیم صالح» نایب امام جماعت مسجد الحرام که رسانه‌های پاکستانی اصرار داشتند او را امام کعبه بنامند ،در پاکستان و اجتماعات حزب مشخّص شد که عربستان همواره حامی جمعیّت علمای اسلام بوده است. فضل‌الرحمان از ابراهیم صالح برای حضور در جلسه‌ای که خود آن را جشن صدمین سال تأسیس جمعیّت علمای اسلام میدانست دعوت کرده بود. او پا را فراتر گذاشته و از شخصیّتهای معلوم‌الحال مانند سران گروههای تروریستی و ممنوع الفعّالیت نیز برای حضور در این مراسم دعوت به عمل آورد.
پیروزی نسبی در انتخابات سال 2013 حزب جمعیّت علمای اسلام را مصمّم کرده بود تا با تحریک احساسات مذهبی مردم پاکستان و استفاده از نام امام کعبه که نزد هر مسلمانی دارای اهمیّت فراوان است زمینه‌ی پیروزی در انتخابات سال 2018 را برای خود فراهم کند. ولی چیزی که جمعیّت علمای اسلام در پیش بینی آن اشتباه کرده بود خواسته‌ی قلبی مردم پاکستان یعنی امنیّت بود. ارتش در حال تار و مار کردن گروههای تروریستی بود که مستقیم و غیر مستقیم به جمعیّت علمای اسلام وصل بودند و نمایش رسانه‌ای امام کعبه نیز نمیتوانست حقیقت را بر مردم بپوشاند. نتیجه این شد که در انتخابات سال 2018 جمعیّت علمای اسلام یکی از سخت‌ترین شکستهای تاریخ خود را تجربه کرد و حتّی شخص فضل‌الرحمان نیز نتوانست در انتخابات منطقه‌ای پیروز شده و به پارلمان راه پیدا کند. تمام احزاب موجود در گروه مجلس متّحده عمل که دیگر شخص فضل‌الرحمان ریاست آن را به عهده داشت تنها 15 کرسی در پارلمان را کسب کرده بودند.
از سوی دیگر روابط میان عمران‌خان و فضل‌الرّحمان از گذشته بد بود و به قدرت رسیدن عمران‌خان به معنای ضعیف شدن حزب جمعیّت علمای اسلام بود. این حزب که تلاش داشت در سایه فشارهای سازمان بازرسی پاکستان به حزب نواز و حزب مردم خود را بزرگترین اپوزیسیون پاکستان معرفی کند در جریان تحصّن علیه دولت عمران‌خان نیز شکست خورد زیرا هیچکدام از احزاب نواز و مردم حاضر نشدند با جمعیّت علمای اسلام همکاری داشته باشند دلیل هم واضح بود آنها نمیخواستند یک مدّعی جدید در میدان قدرت برای خود درست کنند. فضل‌الرحمان تقلّای زیادی می‌کرد تا خودی نشان دهد ولی سرانجام آنچه باعث سقوط دولت عمران‌خان شد ائتلاف دو حزب نواز و مردم بود نه فعّالیتهای فضل‌الرحمان.
با مطالعه کتاب پاک ستان می توانید اطلاعات کاملتری در خصوص احزاب و گروههای سیاسی و مذهبی پاکستان به دست آورید.
