حزب تحریک انصاف Tehreek E Insaf
یکی از موثرترین و پرقدرت ترین احزاب سیاسی کشور پاکستان است که همه آن را به نام شخص عمران خان می شناسند. این حزب در کتاب پاک ستان اینگونه معرفی شده است:
زمانی که عمر دوران ورزشی «عمران‌خان» کاپیتان تیم ملی کریکت پاکستان که موفّق شده بود کشورش را قهرمان جام‌جهانی کند به پایان رسید و به اصطلاح بازنشسته شد، تصمیم جدّی گرفت که وارد دنیای سیاست شود و تغییر را برای مردم کشورش به ارمغان آورد. آنگونه که از نام تحریک انصاف یا به فارسی «جنبش عدالت» مشخّص است او به وضع موجود در پاکستان اعتراض داشت و آن را سدّ راه پیشرفت و توسعه کشور میدانست. او معتقد بود که یک جامعه‌ی عدالت محور میتواند مسیر توسعه را برای شهروندان فراهم کند و پاکستان نیز ظرفیّتهای بسیاری دارد که از آن استفاده نشده است. عمران‌خان دلیل اصلی مشکلات پاکستان را رهبران نالایقی میدانست که مسند امور را در اختیار داشتند و هیچگاه از روی دلسوزی برای مردم تصمیم نگرفته بودند. از دید عمران‌خان آنها تنها به منافع خود می‌اندیشیدند و دغدغه‌ای برای حل مشکلات جامعه نداشتند.
عمران‌خان چهره‌ی کاملاً شناخته شده و محبوبی در بین مردم پاکستان بود ولی کسی او را به چشم یک سیاستمدار نگاه نمیکرد و در نتیجه او سالهای سال حزبی را هدایت میکرد که خود تنها عضو رسمی و شناخته شده آن بود! این روند حداقل 16سال طول کشید. در طول این مدّت عمران‌خان دو بار تلاش کرد که از طریق حزب و شعارهایی که داشت مردم را به سوی خود جلب کند و در انتخابات پیروز شود ولی نتایج به دست آمده جز دلسردی و نا امیدی چیزی به او نشان نمیداد. در انتخابات سال 1997 یعنی یک سال پس از تاسیس حزب تحریک انصاف، حتّی یک کرسی در پارلمان ملّی و ایالتی به این حزب نرسید و در انتخابات سال 2002 نیز سهم حزب تحریک انصاف تنها و تنها یک کرسی بود که نصیب شخص عمران‌خان شد و او توانست نماینده مردم میانوالی در پارلمان ملّی پاکستان شود. جایی که به حمایت حدود 180 نماینده احتیاج داشت تا تشکیل قدرت دهد ولی عمران‌خان فقط و فقط یک نفر بود. در سال 2008 آنها مانند حزب جماعت اسلامی انتخابات را تحریم کرده و در آن شرکت نکردند.
آنگونه که عمران‌خان در سال 2014 روایت می‌ند: تنها برگ برنده‌ی زندگی او سرسختی و شکست ناپذیر بودنش است که عامل موفّقیّت او را فراهم کرد. حتّی تصوّر اینکه انسان 16 سال تمام حزبی را اداره کند که چهره‌های مطرح سیاسی هیچ نگاه مثبتی به آن ندارند و جدّی گرفته نمیشود، انسان را به ناامیدی میکشاند ولی عمران‌خان ایستاد و مبارزه کرد.
حزب تحریک انصاف به دلیل نارضایتی از وضعیت آن زمان پاکستان انتخابات سال 2008 را تحریم کرده و در آن شرکت نکرد ولی از سال 2011 ورق آرام آرام به سوی کاپیتان سابق تیم ملی کریکت پاکستان بازگشت. در این سال بود که چهره‌های مطرحی چون «شاه محمود قریشی» وزیر خارجه دوران پرویزمشرف و «جهانگیرترین» احزاب خود را رها کرده و به حزب تحریک انصاف پیوستند. عمران‌خان در این سال یک جلسه‌ی تاریخی در لاهور و کراچی برگزار کرد که هزاران نفر در آن شرکت کردند او به مردم پاکستان وعده‌هایی داد و در عوض از آنها خواست به او تعهداتی دهند. وعده‌هایی که عمران‌خان به مردم داد آنقدر برای او اهمیّت داشتند که بارها آنها را تکرار کرد تا رفته رفته به آرزوی خود یعنی تشکیل حکومت نزدیک شد. وعده‌های او به مردم چنین بود:
*هرگز به شما دروغ نخواهم گفت.
*من و دولتم علیه بی‌عدالتی مبارزه خواهیم کرد.
*من تمام اموال و ثروتم را داخل پاکستان خواهم گذاشت و هرگز آنها را به بیرون از کشور منتقل نخواهم کرد.
*در طول دوران حکومت حزب تحریک انصاف اجازه نمیدهم از اموال مردم سو استفاده صورت بگیرد.
*از مالیات شما محافظت خواهم کرد و اجازه نمیدهم کسی از آن منافع شخصی خود را تامین کند.
*از پاکستانی‌های مقیم خارج از کشور حمایت میکنم.
او در عوض این وعده‌ها فقط حمایت مردم را برای تشکیل قدرت خواستار شد. سفرهای دائم، سخنرانیهای پی در پی، تلاشهای شبانه‌روزی عمران‌خان نتیجه داده و حزب تحریک انصاف سرانجام در انتخابات سال 2013 اولین گام استوار برای به دست گرفتن قدرت را در پاکستان برداشت. در کمال ناباوری احزاب بزرگ، تحریک انصاف 32 نماینده به پارلمان پاکستان فرستاد و علاوه بر این، اکثریّت را در ایالت خیبرپختونخوا به دست آورده و در این ایالت تشکیل قدرت داد. البتّه آنها برای کسب اکثریّت در خیبرپختونخوا مجبور شدند با جماعت اسلامی تشکیل ائتلاف دهند. تنها پیروزی‌های تحریک انصاف در سال 2013 اینها نبودند بلکه این حزب موفّق شده بود از لحاظ تعداد آراء دوّمین حزب بزرگ پاکستان و از لحاظ تعداد کرسی‌های پارلمان سوّمین حزب بزرگ پاکستان شود. عمران‌خان ولی به این هم قانع نبود او مدّعی تقلّب گسترده در انتخابات شد و حتّی برای اثبات ادعاهای خود مستنداتی نیز ارائه کرد. او میگفت: تقلّب در انتخابات باعث شده که او پیروز انتخابات تمام پاکستان نشود. این ادّعا در سال 2013 به این معنا بود که احزاب بزرگی چون حزب نواز و حزب مردم عمرشان سر آمده و دیگر نمیتوانند با سکوت و جدّی نگرفتن حزب تحریک انصاف قدرت پنهان آن را کتمان کنند. سخنان عمران‌خان تأثیر خود را روی مردم گذاشته بود و آنها به اراده کاپیتان تیم ملّی کریکت خود ایمان پیدا کرده بودند. فساد مالی اتّهامی بود که سالهای سال علیه سران حزب نواز و حزب مردم که قدرت را میان خود دست به دست میکردند وجود داشت ولی این بار عمران‌خانی از راه رسیده بود که خود را عاری از فساد مالی میدانست.
تغییر موازنه در سال 2014
حزب تحریک انصاف اعتراضات سراسری خود را به نتیجه‌ی انتخابات 2013 آغاز کرد، عمران‌خان ابتدا در شهر اسلام آباد یک تظاهرات به راه انداخت و سپس توده‌ی اعتراضات خود را با نام «سونامی» در شهرهایی چون پیشاور نیز ادامه دارد. در ماه اوت سال 2014 تحصن گسترده حزب تحریک انصاف با همراهی حزب پاکستان عوامی‌تحریک شروع شد و حدود 5 ماه گریبان دولت حزب نواز را به سختی گرفت. عمران‌خان مدّعی تقلّب گسترده در انتخابات بود و فقط استعفای نواز شریف را مطالبه میکرد. او چندین نوبت تمام نمایندگان خود را از پارلمان پاکستان خارج کرد تا به فعّالیت‌های پارلمان که حزب نواز اکثریّت آن را به دست داشتند ضربه بزند ولی همراهی حزب مردم با حزب نواز که در صدد حفظ دوگانه قدرت در پاکستان بودند باعث شد تا اعتراضات عمران‌خان به نتیجه نرسد. این تحصّن بزرگ در تاریخ 16 دسامبر سال 2014 یعنی پس از حدود 140 روز و به دنبال حمله‌ی تروریستی به مدرسه نظامی پیشاور توسّط تحریک طالبان پاکستان به پایان رسید.
در طول مدت تحصّن حتّی حملات گسترده‌ی پلیس پنجاب نیز نتوانست عمران‌خان را از ادامه اعتراضات منصرف کند. او که در تحصّن به ظاهر شکست خورده بود یک سال اقدام خاصی صورت نداد سال مهمی که سران حزب نواز تصوّر میکردند تحریک انصاف عقب نشینی کرده است ولی بعدها مشخّص شد که دورخیز عمران‌خان بوده تا به بهانه‌ای دیگر نواز شریف را از تخت حکومت به زیر بکشد. در سال 2016 عمران‌خان با مستندات چند صد صفحه‌ای پاناما لیکس برگشت و موضوع فساد مالی نواز شریف را پیگیری کرد. این بار تحریک انصاف با مشکلات فراوان موفّق شد ادعای خود را اثبات کند و اینگونه بود که نواز شریف از سوی دادگاه عالی پاکستان برای عضویت در پارلمان ردّ صلاحیّت شد و به تبع آن پست نخست‌وزیری خود را نیز از دست داد.
حال دیگر همه قدرت تحریک انصاف را باور کرده بودند و عمران‌خان مرحله‌ی دوّم فعّالیت خود را نیز با موفّقیّت پشت سرگذاشته بود، همزمان با نزدیک شدن انتخابات سال 2018 ده‌ها سیاستمدار مطرح حزب نواز و حزب مردم احزاب خود را رها کرده و به تحریک انصاف پیوستند. در انتخابات 2018 حزب تحریک انصاف موفّق شد دو حزب نواز و مردم را شکست دهد و قدرت را نه فقط در پارلمان ملّی پاکستان به دست آورد بلکه با تشکیل یک ائتلاف موفّق ایالت پنجاب و ایالت خیبرپختونخوا را نیز از آن خود کند. پس از پیروزی در انتخابات عمران‌خان در تاریخ 17 اوت 2018 با کسب 176 رای از مجموع 331رای نمایندگان پارلمان نخست‌وزیر پاکستان شد.
در پارلمان سال 2021 پاکستانحزب تحریک انصاف 151 کرسی را در اختیار داشت و پس از آن حزب نواز با 81 کرسی و حزب مردم با 54 کرسی در رتبه‌های بعدی بودند به عبارت دیگر مجموع کرسی‌های حزب مردم و حزب نواز هم از حزب تحریک انصاف کمتر بود. «اسد قیصر» از تحریک انصاف ریاست پارلمان پاکستان را در اختیار داشت و سر وزیر ایالت پنجاب نیز «عثمان بزدار» از حامیان حزب تحریک انصاف بود.
پایان‌کار پُرحاشیه عمران‌خان؛ از شائبه دخالت آمریکا تا تبانی احزاب سیاسی
یکی از بزرگترین اتفاقات تاریخی سیاسی پاکستان در سال 2022 رقم خورد. وقتی احزاب سیاسی مخالف عمران‌خان دست به اتّحاد زده و سپس توانستند برخی حامیان عمران‌خان مانند حزب متّحده را نیز با خود همراه کنند. برتری شکننده‌ی عمران‌خان با این کار از بین رفت و هر چند او مدّعی بود نمایندگان پارلمان با دریافت رشوه‌های سنگین به جرگه‌ی مخالفین پیوسته‌اند ولی برای نخستین بار در تاریخ پاکستان رأی عدم اعتماد به نخست‌وزیر داده شد.
همزمان ادّعای مهم و تازه‌ای از سوی عمران‌خان مطرح شد و آن هم موضوع «دخالت مستقیم آمریکا» در حذف عمران‌خان از قدرت بود. نخست‌وزیر سابق پاکستان در سخنرانیهای خود از وجود مستنداتی سخن گفت که نشان میداد آمریکاییها به صورت مستقیم و پس از آنکه نتوانسته‌اند به اهدافشان از طریق عمران‌خان برسند در جریان سیاست پاکستان دخالت کرده و او را از قدرت به زیر کشیدند. رسانه‌ی اینترنتی اینترسپت در این خصوص با انتشار گزارشی نوشت، در دیداری که بین «اسدمجیدخان» سفیر پاکستان در واشنگتن با ۲ مقام وزارت امور خارجه آمریکا از جمله «دونالد لو» دستیار وزیر در امور جنوب و آسیای مرکزی برگزار شده، آنها از دولت پاکستان خواسته‌اند تا نخست‌وزیر سابق این کشور را به دلیل آنچه که بی طرفی در اوکراین خوانده شده، از سمتش برکنار کنند.
ترک قهرمان گونه‌ی کاخ نخست‌وزیری توسّط عمران‌خان محبوبیت او را بین اقشار مختلف مردمی بیشتر کرد. احزاب مخالف هم که دشمنی ظاهری را کنار گذاشته و باهم متّحد شده بودند به سرعت «شهباز شریف» را بر کرسی نخست‌وزیری نشاندند و «بلاول بوتو زرداری» رهبر جوان حزب مردم پذیرفت که به عنوان وزیر خارجه‌ی کشور زیر سایه‌ی شهبازشریف رقیب سنّتی و قدیمی خود فعّالیت کند.
عمران‌خان در جریان راهپیماییهای اعتراض آمیزش علیه دولت ائتلافی شهباز شریف، هدف سوءقصد هم قرار گرفت ولی تیر به پای او اصابت کرده و جان سالم بدر برد. از سوی دیگر دستگاه قضایی و به خصوص دادگاه شهر اسلام‌آباد طی مدّتی یک ساله نزدیک به 150 پرونده قضایی علیه عمران‌خان تشکیل دادند. موضوعات این پرونده‌ها شامل همه چیز بود از استفاده بدون مجوز از بالگرد در زمان نخست‌وزیری گرفته تا ازدواج غیرمشروع! و حتّی خرید بدون مجوز هدایای موجود در کاخ نخست‌وزیری و…
اگر چه عمران‌خان در بسیاری از این پرونده‌ها تبرئه شد ولی سرانجام پرونده‌ی خرید بدون مجوز هدایای اهدا شده به نخست‌وزیر پاکستان با قیمتی کمتر از مبلغ عرف عمران‌خان را روانه‌ی زندان کرد. او حتّی حین حرکت به سمت زندان نیز دست از سخنان خود برنداشته و تاکید کرد: «این پرونده‌سازیها فقط به این دلیل انجام میشود که در سال منتهی به انتخابات او فعّالیت نداشته باشد و احزاب مخالف به سادگی بتوانند از غیاب او استفاده کرده و پیروز انتخابات شوند.
نگاهی به دیدگاههای حزب تحریک انصاف
عمران‌خان و حزب تحریک انصاف از ابتدا مخالف همراهی پاکستان با آمریکا در جنگ افغانستان بودند و ورود آمریکا به پاکستان را برهم زننده منافع ملّی میدانستند. عمران‌خان بارها با تصمیم پرویزمشرّف در خصوص همراهی با آمریکا مخالفت کرده است.
تحریک انصاف از جمله احزابی است که موافق مذاکره با تروریستها بوده است، حتّی در سال 2014 تحریک طالبان پاکستان، عمران‌خان را نماینده‌ی خود برای مذاکره با دولت معرفی کرد که البتّه این پیشنهاد از سوی عمران‌خان رد شد.
حزب تحریک انصاف همیشه مخالف حملات آمریکا به مناطق قبایلی بوده و به خصوص استفاده آمریکا از پهپاد برای حمله به تروریستها را عامل اصلی افزایش مشکلات امنیّتی در پاکستان میدانسته است.
عمران‌خان از زمان رسیدن به قدرت به شدت مخالف حضور نظامی در افغانستان و حتّی همکاری نظامی با آمریکا بوده است. او در تمام این مدّت تاکید کرده فقط برای مذاکرات صلح حاضر است با آمریکا همراهی کند و عاقبت در به کرسی نشاندن حرفش موفّق هم بوده است.
عمران‌خان مخالف به رسمیّت شناختن اسرائیل است و تاکید کرده هرگز رژیم صهیونیستی را به رسمیّت نخواهیم شناخت.
با مطالعه کتاب پاک ستان می توانید اطلاعات کاملتری در خصوص احزاب و گروههای سیاسی و مذهبی پاکستان به دست آورید.
